Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học - Chuyên đề 2: Biện pháp điệp từ - Điệp ngữ

BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC 
CHO HS TIỂU HỌC
Chuyên đề 2: Biện pháp điệp từ - Điệp ngữ
II. Biện pháp điệp từ ngữ :
 1. Thế nào là điệp ngữ?
 Điệp ngữ là việc lặp lại nhiều lần một từ, một cụm từ hoặc cả câu trong một khổ thơ, một đoạn văn hay trong một bài thơ, một bài văn
 2. Các hình thức điệp ngữ
 a) Lặp từ, cụm từ, câu nhằm tạo ra sự nhấn mạnh
 VD: Trong bài Sắc màu em yêu , cụm từ “Em yêu” được lặp đi lặp lại ở tất cả các dòng đầu của các khổ thơ. Việc lặp đi lặp lại đó có tác dụng nhấn mạnh tình yêu của bạn nhỏ đối với quê hương đất nước. Đó là những sự vật hiện tượng thân thiết xunh quanh bạn nhỏ
 b) Lặp từ, cụm từ, câu nhằm tạo ra sự liệt kê
 VD: Hạt gạo làng ta
 Có vị phù sa
 Của sông Kinh Thầy
 Có hương sen thơm
 Trong hồ nước đầy
 Có lời mẹ hát....
 Có bão tháng bẩy
 Có mưa tháng ba 
(Hạt gạo làng ta – Trần Đăng Khoa)
 Việc lặp lại nhiều lần từ có trong bài là sự liệt kê những chất làm nên hạt gạo và giúp người đọc thấy được: Để làm ra hạt gạo trong thời chiến tranh thật là khó. Cây mạ được cấy xuống không chỉ có phù sa màu mỡ, có hương được chắt lợ cái tinh túy của đất trời, có sự tảo tần sớm hôm của người nông dân mà còn có cả những thiên tai lẫn đạn bom
 c) Lặp từ, cụm từ, cả câu nhằm tạo sự khẳng định
 VD: Phượng không phải là một đóa, không phải vài cành, phượng đây là cả một loạt, cả một vùng, cả một góc trời đỏ rực... 
 Cách sử dụng điệp ngữ trong câu văn trên có tác dụng khẳng định số lượng hoa phượng ở đây là nhiều vô kể...
 3) Thực hành 
 3.1) Thi tìm những câu thơ, câu văn, có dùng điệp ngữ
 * Một số ví dụ tiêu biểu:
 a) Nếu chúng mình có phép lạ
 ...........................................
 Tha hồ hái chén ngọt lành
 Nếu chúng mình có phép lạ
 ...........................................
 Đứa thì ngồi lái máy bay
 Nếu chúng mình có phép lạ
 ...........................................
 Mãi mãi không còn mùa đông.
 ( Nếu chúng mình có phép lạ - Định Hải)
 b) Về thăm nhà Bác làng Sen
 Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng
 Có con bướm trắng lượn vòng
 Có chùm ổi chín vàng ong sắc trời
 ( Về thăm nhà Bác – Nguyễn Đức Mậu)
 c) Ai dậy sớm
 Đi ra đồng
 Có vừng đông
 Đang chờ đón
 Ai dậy sớm
 Chạy lên đồi
 Cả đất trời
 Đang chờ đón....
3.2)Thực hành làm một số bài tập 
 * Dạng 1:Tìm “tín hiệu” nghệ thuật trong đoạn văn, khổ thơ và nêu ý nghĩa, tác dụng của “tín hiệu” ấy
 - Bài tập ví dụ: Hãy chỉ ra những điệp ngữ trong đoạn thơ, đoạn văn sau và nêu tác dụng của những điệp ngữ đó. ( Nhằm nhấn mạnh ý gì, hoặc gợi cảm xúc gì cho người đọc?)
a) Mình về với Bác đường xuôi
Thưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ Người.
Nhớ Ông Cụ mắt sáng ngời
Áo nâu túi vải, đẹp tươi lạ thường.
Nhớ Người những sáng tinh sương
Ung dung yên ngựa trên đường suối reo
Nhớ chân Người bước lên đèo
Người đi, rừng núi trông theo bóng Người.....
 (Nhớ Việt Bắc – Tố Hữu)
 b) Thoắt cái lá vàng rơi trong khoảnh khắc mùa thu. Thoắt cái, trắng long lanh một cơn mưa tuyết trên những cành đào, lê, mận. Thoắt cái, gió xuân hây hẩy nồng nàn với những bôn hoa lay ơn màu đen nhung hiếm quý.
 (Đường đi Sa Pa – Nguyễn Phan Hách) 
c) Người ta đi cấy lấy công 
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề.
Trông trời, trông đất, trông mây
Trông mưa, rông nắng, trông ngày, trông đêm.
Trông cho chân cứng đá mềm
Trời êm bể lặng mới yên tầm lòng
 (Đi cấy – Ca dao)
 - > Sau đây là kết quả bài làm của một số em
 a) Trong đoạn thơ đó, tác giả đã sử dụng điệp ngữ: Nhớ, Người. Những điệp ngữ đó có tác dụng gây ấn tượng đẹp đẽ và sâu sắc về Bác Hồ kính yêu đồng thời gợi cảm xúc nhớ thương gắn bó da diết với Việt Bắc – Nơi căn cứ địa của Cách mạng, nơi có những người dân sống rất chân tình và hết lòng chở che cho Cách mạng
 b) Tả cảnh đẹp của Sa Pa, nhà văn Nguyễn Phan Hách có viết: “Thoắt cái lá vàng rơi trong khoảnh khắc mùa thu........hiếm quí.” “ Thoắt cái” là từ chỉ thời gian. Việc lặp lại từ này tới ba lần trong đoạn văn có tác dụng gợi cảm xúc đột ngột, ngỡ ngàng và nhấn mạnh sự thay đổi rất nhanh của thời gian. Du khách đến Sa Pa không những được tận hưởng cảnh đẹp nên thơ mà còn được chứng kiến sự biến đổi huyền ảo của thời tiết ở đó.
 c) Trong bài ca dao đó, điệp ngữ trông có tác dụng nhấn mạnh được ý nghĩa sâu sắc: người đi cấy phải luôn tính toán, lo lắng, mong mỏi rất nhiều điều để công việc đạt kết quả tốt và bản thân được yên lòng. 
 * Dạng 2 : Điền những từ thích hợp vào ô trống để tạo thành những câu văn có dùng điệp ngữ :
 a) Làng quê tôi tràn ngập màu xanh:..........rất non tơ của đồng lúa,..........thật đậm đà của bãi ngô,..........đến mượt mà của thảm cỏ.
 b) Hoa hồng ......gần, hoa huệ .......xa, hoa nhài......đây đó. hương thơm tỏa lan khắp vườn.
 * Dạng 3 : Viết lại những câu văn sau có dùng điệp ngữ nhằm nhấn mạnh và gợi cảm xúc cho người đọc:
 a) Tôi yêu căn nhà đơn sơ, khu vườn đầy hoa thơm trái ngọt và cả lũy tre thân mật làng tôi.
 - > Tôi yêu căn nhà đơn sơ, yêu khu vườn đầy hoa thơm trái ngọt và yêu cả lũy tre thân mật làng tôi.
 b) Bức tranh buổi sớm trên quê hương tôi đẹp quá!
 - > Bức tranh buổi sớm trên quê hương tôi đẹp quá, đẹp đến mê hồn!
 c) Tôi lớn lên bằng tình thương của bố, của mẹ, của bà con xóm giềng nơi tôi ở.
 - > Tôi lớn lên bằng tình thương của bố, tình thương của mẹ, tình thương của bà con xóm giềng nơi tôi ở.
 * Dạng 4:Tập viết đoạn văn có sử dụng điệp ngữ
 - Ví dụ: Hãy viết một đọn văn miêu tả trong đó có sử dụng điệp ngữ
 + Đoạn văn tả cây ăn quả:
 “ Cứ cuối năm, gần đến dịp nghỉ hè em lại trông ngày, trông đêm, trông cho thời gian trôi thật nhanh...để được về quê ngoại ăn quả chín trong vườn của bà. »
 + Đoạn văn nói về tình cảm bạn bè : 
 « Cái ngày ấy bây giờ đã lùi xa, nhưng em vẫn nhớ, nhớ lắm, nhớ da diết, nhớ không nguôi hình ảnh cô bạn nhỏ nhắn, sáng nào cũng cùng em cắp sách tung tăng tới trường. »
 ***Tiếp theo: Chuyên đề 3: Biện pháp nhân hóa