Chuyên đề Tập làm văn lớp 5 vận dụng linh hoạt phương pháp dạy tập làm văn nhằm đạt hiệu quả thiết thực

CHUYÊN ĐỀ TẬP LÀM VĂN LỚP 5
VẬN DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY TẬP LÀM VĂN NHẰM ĐẠT HIỆU QUẢ THIẾT THỰC
 I. Lý do chọn đề tài :
 Tiếng mẹ đẻ có vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng và đời sống mỗi con người. Với cộng đồng là phương tiện để giao tiếp và tư duy. Đối với trẻ em, tiếng mẹ đẻ càng có vai trò quan trọng. “Trẻ em đi vào đời sống tinh thần của mọi người xung quanh nó duy nhất thông qua phương tiện tiếng mẹ đẻ và ngược lại, thế giới bao quanh đứa trẻ được phản ánh qua nó chỉ thông qua công cụ này”. Do đó trẻ em cần được học tiếng mẹ đẻ một cách khoa học, cẩn thận trong các giờ học Tiếng Việt đặc biệt là trong phân môn Tập làm văn, để sử dụng công cụ này trong những tháng năm học tập ở nhà trường, cũng như trong suốt cuộc đời.
 Do nhận thấy tầm quan trọng của tiếng mẹ đẻ trong trường tiểu học, là giáo viên dạy lớp cuối cấp của bậc tiểu học, tôi cần phải giúp đỡ các em ngoài việc nhận ra tầm quan trọng của tiếng mẹ đẻ còn phải nói, viết tiếng mẹ đẻ một cách chính xác, thành thạo qua phân môn Tập làm văn trong Tiếng Việt ở tiểu học.
 Và chương trình tập làm văn lớp 5 có nhiều thể loại văn : Văn tả cảnh ; Thuyết trình, tranh luận ; Tả người ; Viết đơn ; Lập chương trình hoạt động ; Văn kể chuyện, Tả đồ vật,...làm thế nào để học sinh học tốt, giáo viên biết vận dụng phương pháp dạy như thế nào để tiết học có hiệu quả mà không lúng túng.
 II. Dựa trên thực trạng hiện nay của học sinh :
 Ở lớp 5 TLV nhìn chung, khi trả lời câu hỏi, làm các bài, tả, kể, theo chương trình HS không biết trả lời, viết thế nào là chuẩn là hay, trình bày như thế nào thể hiện sự tự tin. Thông thường các em bắt chước theo bạn, theo thầy cô, bắt chước hệt như người khác. Bản chất môn làm văn không phải là sự bắt chước máy móc, bắt chước mãi, không có cái riêng của mình thì sẽ trở thành người máy. Lớp học như vậy thì việc dạy và học đã đi chệch con đường dạy học theo hướng kiến tạo.
 Về phía cha mẹ học sinh : Cha mẹ HS có thể giúp HS Tiểu học học tốt các môn khác. Riêng môn tập làm văn, số người có thể phối hợp dạy cho con học tốt môn này còn quá ít, tâm lý khá phổ biến của cha mẹ HS là muốn cho con học thêm về môn toán, rất ít cha mẹ muốn cho con học làm văn nếu không có yêu cầu của cô giáo. Phụ huynh ít mua sách môn tập làm văn cho các em đọc, hiếm thấy những gia đình xây dựng tủ sách phục vụ tốt cho việc học môn văn ở Tiểu học.
 III. Dựa trên cơ sở thực tiễn :
 Hiệu quả của việc dạy học không chỉ phụ thuộc vào nội dung dạy học mà còn phụ thuộc vào phương pháp dạy học. Đặc biệt là TLV là môn mà các em ở tiểu học yếu hơn các môn khác. Bởi vậy người giáo viên phải có nhiệm vụ giúp các em nối tiếp một cách tự nhiên các bài khác nhau trong môn Tiếng Việt như : tập đoc, chính tả, kể chuyện, luyện từ & câu  nhằm giúp các em có năng lực nói, viết. Nhờ năng lực này, các em biết sử dụng Tiếng việt làm công cụ tư duy, giao tiếp, học tập. Giúp các em bổ sung kiến thức, rèn luyện tư duy qua đó hình thành nhân cách cho các em.
 Để cung cấp và giúp các em có những kiến thức Tiếng việt, người GV phải biết vận dụng linh hoạt phương pháp dạy học tập làm văn cụ thể, lôgíc qua các tiết học của phân môn TLV.
 IV. Nội dung dạy học :
 1. Trang bị kiến thức và rèn luyện kĩ năng làm văn.
 Các kiến thức làm văn :
 Kiến thức làm văn trang bị cho HS lớp 5 cũng thông qua các bài luyện tập thực hành như ở lớp 4. Nội dung các bài luyện tập trong SGK Tiếng Việt 5 giúp HS hoàn thiện những hiểu biết ban đầu về văn miêu tả (tả cảnh, tả người), có một số hiểu biết về mục đích giao tiếp và hoàn cảnh giao tiếp để thực hành vận dụng các loại văn bản khác như : làm báo cáo thống kê, làm đơn, làm biên bản, thuyết trình, tranh luận, lập chương trình hoạt động, tập viết đoạn đối thoại.
 Ngoài việc cung cấp một số kiến thức mới, nội dung dạy học Tập làm văn lớp 5 còn có các bài ôn tập nhằm củng cố, hệ thống hoá những kiến thức đã học về văn kể chuyện, văn miêu tả, chuẩn bị cho HS những điều kiện cần thiết để học lên những lớp trên.
 Các kĩ năng làm văn :
 Nội dung các kĩ năng làm văn cần trau dồi cho HS lớp 5 cũng được xây dựng trên cơ sở quy trình sản sinh ngôn bản tương tự như ở lớp 4, cụ thể :
 - Kĩ năng định hướng hoạt động giao tiếp :
 + Nhận diện đặc điểm loại văn bản.
 + Phân tích đề bài, xác định yêu cầu.
 - Kĩ năng lập chương trình hoạt động giao tiếp :
 + Xác định dàn ý của bài văn đã cho.
 + Quan sát đối tượng, tìm và sắp xếp ý thành dàn ý trong bài văn miêu tả.
 - Kĩ năng hiện thực hoá hoạt động giao tiếp :
 + Xây dựng đoạn văn (chọn từ, tạo câu, viết đoạn).
 + Liên kết các đoạn thành bài văn.
 - Kĩ năng kiểm tra, đánh giá hoạt động giao tiếp :
 + Đối chiếu văn bản nói, viết của bản thân với mục đích giao tiếp và yêu cầu diễn đạt.
 + Sửa lỗi về nội dung và hình thức diễn đạt.
 Các loại bài học :
 Chương trình Tập làm văn lớp 5 được cụ thể hoá trong SGK Tiếng Việt 5 chủ yếu qua hai loại bài học tương tự như ở SGK Tiếng Việt 4 : loại bài hình thành kiến thức và loại bài luyện tập thực hành.
 - Loại bài hình thành kiến thức được cấu trúc theo 3 phần :
 + Nhận xét : Phần này bao gồm một số câu hỏi, bài tập gợi ý HS khảo sát văn bản để tự rút ra nhận xét về đặc điểm loại văn - kiến thức cần ghi nhớ.
 + Ghi nhớ : Gồm những kiến thức cơ bản được rút ra từ nhận xét.
 + Luyện tập : Bài tập thực hành đơn giản nhằm giúp hs củng cố và vận dụng kiến thức tiếp nhận trong bài học.
 - Loại bài luyện tập thực hành chủ yếu nhằm mục đích rèn luyện các kĩ năng làm văn, do vậy nội dung thường gồm 2 - 3 bài tập nhỏ hoặc một đề bài tập làm văn kèm gợi ý thực hành luyện tập theo hai hình thức : nói, viết.
 V. Mở rộng vốn sống, rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình thành nhân cách cho hs.
 Nội dung các bài Tập làm văn lớp 5 thường gắn với chủ điểm đang học ở các bài tập đọc. Quá trình hướng dẫn hs thực hiện các kĩ năng phân tích đề, quan sát, tìm ý, nói - viết đoạn hoặc bài là những cơ hội giúp trẻ mở rộng hiểu biết về cuộc sống theo chủ điểm đang học. Việc phân tích dàn bài, lập dàn ý, chia đoạn bài văn miêu tả, quan sát đối tượng, tìm lí lẽ và dẫn chứng để thuyết trình, tranh luận,... góp phần phát triển năng lực phân tích, tổng hợp của HS. Tư duy hình tượng của trẻ cũng được rèn luyện và phát triển nhờ các biện pháp so sánh, nhân hoá... khi miêu tả.
 Đối với loại bài lập CTHĐ, các em đảm nhận trách nhiệm và phối hợp với các bạn cùng làm chương trình. Rèn luyện cho các em óc tổ chức, tác phong làm việc khoa học, ý thức tập thể.
 Học các tiết Tập làm văn, HS cũng có điều kiện tiếp cận với vẻ đẹp của con người và thiên nhiên đất nước, có cơ hội bộc lộ cảm xúc của cá nhân, mở rộng tâm hồn và phát triển nhân cách con người Việt Nam. 
 VI. Vận dụng linh hoạt phương pháp dạy Tập làm văn nhằm đạt hiệu quả thiết thực
 Dạy bài luyện tập thực hành :
 Gv cần nắm vững trình độ của HS để giải quyết những khó khăn mà các em thường gặp như : chưa biết vận dụng kiến thức đã học để làm bài ; hạn chế về vốn sống thực tế nên chưa có cơ sở tạo lập một số loại văn bản thông thường. Ví dụ : làm biên bản, làm đơn, lập chương trình hoạt động,...)
 Để giải quyết những khó khăn trên, GV có thể sử dụng các biện pháp dạy học : giúp HS nắm được thứ tự các thao tác cần thực hiện khi làm bài tập ; hướng dẫn HS nhắc lại kiến thức đã học có liên quan làm cơ sở cho bài luyện tập ; làm mẫu một phần và gợi mở bằng câu hỏi cho HS dựa vào đó mà thực hiện.
 Ví dụ : bài Lập chương trình hoạt động (tuần 20) – Dựa vào mẫu chuyện về một buổi sinh hoạt tập thể và mẫu gợi ý, HS biết lập chương trình hoạt động cho buổi sinh hoạt tập thể đó và cách lập chương trình hoạt động nói chung.
 + Bài tập 1 : GV và HS cùng làm, sau đó hình thành cách lập chương trình theo mẫu.
 + Bài tập 2 : Dựa vào bài mẫu trên (BT1), các nhóm cùng hợp tác với nhau để hoàn thành bài tập 2. HS trình bày chương trình tự tin, rõ ràng. 
 Dạy các bài Tập viết đoạn đối thoại, GV cũng cần sử dụng triệt để biện pháp gợi ý bằng câu hỏi, biện pháp làm mẫu để dẫn dắt HS luyện tập, tăng cường đối tượng HS, nhất là những lớp còn có những em tiếp thu chậm.
 VII. Quy trình giảng dạy 
 Về cơ bản, quy trình giảng dạy các bài tập của phân môn Tập làm văn là quy trình hướng dẫn HS thực hành tự tìm ra kiến thức và luyện tập trau dồi các kĩ năng phục vụ cho việc sản sinh ngôn bản. 
 1) Kiểm tra bài cũ
 Yêu cầu học sinh nhắc lại những kiến thức cần ghi nhớ hoặc làm bài tập đã thực hành ở tiết trước (Hoặc GV nhận xét kết quả chấm bài tập làm văn, nếu có).
 2) Dạy bài mới
 a) Giới thiệu bài
 Dựa vào nội dung và mục đích yêu cầu của bài dạy cụ thể, GV có thể dẫn dắt, giới thiệu bài bằng những cách khác nhau, sao cho thích hợp (tham khảo Giới thiệu bài trong SGV)
 b) Hướng dẫn HS hình thành kiến thức và luyện tập
* Đối với loại bài Luyện tập thực hành :
 Đây là loại bài chủ yếu nhằm mục đích rèn luyện các kĩ năng làm văn. Nội dung bài học thường gồm 2, 3 bài tập nhỏ hoặc 1 đề bài tập làm văn.
 Dựa vào mục đích yêu cầu của bài dạy, GV hướng dẫn HS thực hiện từng bài tập trong SGK theo trình tự các thao tác đã nêu ở loại bài hình thành kiến thức, hoặc hướng dẫn HS lần lượt thực hiện từng nội dung gợi ý trong SGK để luyện tập các kĩ năng làm văn dưới hình thức nói, viết theo đề bài cho trước. 
 c) Củng cố, dặn dò
 + GV giúp HS nhắc lại những điểm chính của nội dung bài học hoặc yêu cầu luyện tập thực hành : nhận xét đánh giá chung về kết quả tiết học (biểu dương bài làm hay, động viên HS học tốt...).
 + Dặn dò HS thực hiện công việc tiếp theo (học bài cũ, chuẩn bị cho bài mới).
 VIII. Kết luận :
 Qua thực tế giảng dạy trên lớp, việc hướng dẫn HS học tốt phân môn tập làm văn, tôi nhận thấy đây là một vấn đề có tầm quan trọng đối với việc giúp HS học tốt môn TV. Chẳng những trang bị kiến thức, rèn luyện kĩ năng làm văn, kĩ năng làm việc theo nhóm mà còn mở rộng vốn sống, vốn hiểu biết, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, nâng cao năng lực tư duy, hình thành nhân cách cho HS.
Trên đây là suy nghĩ của tôi nhằm giúp HS học tốt hơn phân môn tập làm văn, do trình độ có hạn nên vấn đề trình bày còn có những thiếu sót. Rất mong sự đóng góp chân thành của BGH cũng như đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn.
 Người viết 
 Nguyễn Thị Hoà