Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh

D
ạy tập làm văn ở tiểu học gúp phần quan trọng trong việc rốn luyện cho học sinh năng lực sử dụng tiếng mẹ đẻ, tạo điều kiện cho cỏc em giao tiếp trong cuộc
sống hàng ngày và học tốt cỏc mụn học khỏc. Ngay đầu bậc tiểu học cỏc em đó được làm quen với cỏc dạng như : văn bản núi, viết theo nghi thức lời núi, hoặc cỏc đơn thư, cỏc bài văn, cỏc bỏo cỏo, thuyết trỡnh đó thể hiện những hiểu biết thực tế, những kỹ năng sử dụng tiếng Việt mà cỏc em được học ở cỏc phõn mụn Tập làm văn và cỏc mụn học khỏc.
Nhưng thực tế, đối với cả giỏo viờn và học sinh đều chưa nhận thức được hết tầm quan trọng của giờ hướng dẫn học sinh quan sỏt, tỡm ý, viết đoạn văn nờn chất lượng giờ tập làm văn, lập dàn ý và giờ dạy tập làm văn núi chung và viết đoạn văn tả cảnh núi riờng cũn nhiều hạn chế (kỹ năng quan sỏt, lập dàn ý và viết đoạn văn là cơ sở đầu tiờn và quan trọng giỳp học sinh làm tốt ở tất cả cỏc loại bài văn miờu tả).
Vỡ thế, việc nghiờn cứu “ Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh” là một việc làm cần thiết để giỳp cỏc em học tốt cỏc mụn học khỏc.
2. Kiểu văn tả cảnh và việc dạy văn tả cảnh ở lớp 5
	Văn tả cảnh là một trong cỏc loại văn miờu tả ở lớp 5. Ngay từ tuần 1 cỏc em đó được làm quen với thể loại này. Nội dung cụ thể gồm cỏc loại bài:
	- Cấu tạo của bài văn tả cảnh.
	- Tập quan sỏt
	- Lập dàn ý
	- Xõy dựng đoạn văn trong bài văn tả cảnh
	- Viết bài văn tả cảnh
	- Trả bài kiểm tra viết.
1. Thực trạng việc dạy tiết lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh ở lớp 5
	Việc dạy, học làm văn ở tiểu học núi chung và và việc dạy học văn tả cảnh ở lớp 5 núi riờng bờn cạnh những điểm tốt, mang lại một số kết quả nhất định nhưng lại cũn khỏ nhiều nhược điểm. Khuyết điểm lớn nhất, dễ thấy nhất là bệnh cụng thức, khuụn sỏo, mỏy múc, thiếu tớnh chõn thực trong cả cỏch dạy và cỏch học. Về phớa người học, thường cú những biểu hiện phổ biến như sau:
- Vay mượn ý của người khỏc, thường là của bài văn mẫu. Núi cỏch khỏc học sinh thường học thuộc bài văn mẫu để chộp vào bài của mỡnh. Với cỏch học này cỏc em khụng cần quan sỏt, khụng cú cảm xỳc gỡ về đối tượng được tả.
- Miờu tả hời hợt, chung chung khụng cú sắc thỏi riờng biệt nào của đối tượng được tả...Vỡ thế bài làm ấy gỏn cho đối tượng miờu tả nào cựng loại cũng được. Một bài miờu tả như vậy đọc lờn thấy mờ nhạt. Nguyờn nhõn chủ yếu là cỏc em khụng biết cỏch quan sỏt hoặc cỏc em khụng biết cỏch hồi tưởng lại kinh nghiờm sống của mỡnh.
	Về phớa giỏo viờn dạy văn miờu tả thường cú cỏc biểu hiện sau:
- Chỉ cú một con đường duy nhất hỡnh thành cỏc hiểu biết về lý thuyết, cỏc kỹ năng làm bài là qua phõn tớch cỏc bài mẫu.
- Để đối phú với việc học sinh làm bài kộm, để đảm bảo chất lượng khi kiểm tra nhiều giỏo viờn cho học sinh học thuộc một số bài bài văn mẫu để cỏc em khi gặp đề bài tương tự cứ thế chộp ra. Vỡ thế đẫn đến tỡnh trạng cả thầy và trũ nhiều khi bị lệ thuộc vào văn mẫu. 
Kết quả khảo sỏt chất lượng của 14 học sinh lớp 5 năm học 2009-2010 cho thấy :
+ Số bài học sinh lập được dàn ý và viết được đoạn văn hay theo dàn ý đó lập: 2
+ Số bài học sinh lập được dàn ý nhưng chưa viết được đoạn văn : 3
+ Số bài học sinh chưa biết lập dàn ý và viết đoạn văn: 9
2. Nguyờn nhõn của những tồn tại:
- Sự hướng dẫn của sỏch giỏo khoa chưa cụ thể dễ hiểu
- Giỏo viờn chưa chuẩn bị chu đỏo khi hướng dẫn học sinh làm bài tập
- Học sinh nhận xột về đoạn văn khụng đầy đủ
- Học sinh quan sỏt đối tượng định tả cũn đại khỏi, lướt qua nờn khụng tỡm được ý, ý nghốo nàn, bài văn khụng cú sỏng tạo.
- Học sinh khụng biết ghi chộp những gỡ mà mỡnh quan sỏt được một cỏch rừ ràng
- Học sinh thiếu sự tưởng tượng, ớt cảm xỳc về đối tượng miờu tả, vốn ngụn ngữ cũn quỏ ớt ỏi.
3. Một số biện phỏp giỳp học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
a. Biện phỏp đối với học sinh.
	- ễn lại kiến thức về cấu tạo bài văn tả cảnh.
	- Chuẩn bị bài mới như: Đọc yờu cầu của bài, đọc bài văn cho sẵn, nhận xột cỏch quan sỏt của tỏc giả.
	- Tự giỏc làm bài theo khả năng và nỗ lực của bản thõn, đỏnh giỏ bài tập của mỡnh sau khi làm xong. Trao đổi, thảo luận và tham gia ý kiến một cỏch tớch cực với cỏc bạn trong nhúm, trong tổ khi làm bài.
b. Biện phỏp với giỏo viờn.
1) Xỏc định rừ nhiệm vụ của mụn học, bài học.
2) Những việc cần chuẩn bị:
a/ Chọn đề bài 
b/ Đọc kỹ yờu cầu bài tập
c/ Hướng dẫn học sinh quan sỏt: cần chuẩn bị các câu hỏi gợi ý giúp học sinh quan sát.
3). Tổ chức cho học sinh quan sát : hướng dẫn HS ghi chép kết quả quan sát.
c. Lập dàn ý và viết một đoạn văn tả cảnh.
1) Vớ dụ : Bài 1 : Tiết 1 - Tuần 1(SGK trang 14 – TV5/T1)
	Lập dàn ý bài văn tả cảnh một buổi sỏng (buổi trưa, chiều) trong vườn cõy (trong cụng viờn, trờn đường phố, trờn cỏnh đồng, nương rẫy)
* Bước 1: Xỏc định yờu cầu của bài. 
* Bước 2: Phõn tớch đề, lựa chọn đối tượng để tả. 
	- Bài văn thuộc thể loại gỡ?
	- Kiểu bài văn?
	- Đối tượng của bài
	- Trọng tõm của bài.
	- Muốn làm tốt bài cần quan sỏt những gỡ.
* Bước 3: Hướng dẫn học sinh quan sỏt.(Cần tạo điều kiện HS quan sỏt trực tiếp)
	- Hướng dẫn học sinh xỏc định rừ vị trớ, thời điểm, thời gian, trỡnh tự quan sỏt và quan sỏt bằng nhiều giỏc quan.
* Bước 4 : Hướng dẫn HS lập dàn ý từ những điều quan sỏt được theo bố cục ba phần
	- Mở bài : Em tả cảnh gỡ ? Ở đõu? Vào thời gian nào? Lý do em chọn cảnh vật để tả là gỡ?
	- Thõn bài : Tả những nột nổi bật của cảnh vật.
	+ Tả theo thời gian.
	+ Tả theo trỡnh tự từng bộ phận.
- Kết luận : Nờu cảm nghĩ và nhận xột của em về cảnh vật.
(Giỏo viờn nhắc học sinh tả cảnh bao giờ cũng cú con người, con vật, phong cảnh thiờn nhiờn. Hoạt động của con người, chim muụng làm cho cảnh vật thờm đẹp và sinh động)
* Bước 5 : Làm mẫu bài tập
-Vớ dụ : đề bài : Tả một buổi chiều trờn cỏnh đồng.
+ Mở bài: Con đường đi học của em uốn quanh làng, men theo đồng lỳa .
Mỗi chiều đi học về em thả hồn mỡnh trước cỏnh đồng lỳa ngỳt ngàn
+ Thõn bài: Tả theo trỡnh tự thời gian
ễng mặt trời lững thững đạp xe qua ngọn tre
Những tia nắng vàng nhạt dần 
Cỏnh đồng là một màu vàng
Những đợt súng lỳa nhấp nhụ theo làn giú
Dọc 2 bờn bờ sụng là hàng bạch đàn cao vỳt, soi búng xuống mặt nước trong veo.
Đàn trõu bũ mộng, đàn bũ vàng mượt trờn đường làng dưới hàng cõy
Lũ chim chiền chiện lỳc bay, lỳc xà xuống ruộng lỳa, lỳc chấp chới trờn khụng trung .
Chim cu gỏy bay về từng đàn
Trờn bờ ruộng mấy bỏc nụng dõn đang trũ chuyện, tay nõng bụng lỳa lờn ngắm. Gương mặt ai cũng tràn trề niềm vui, tin tưởng chờ đợi một vụ mựa bội thu.
Ven bờ, một chị phụ nữ đang buộc những khúm lỳa cạnh bờ.
Xa xa, mấy bạn nhỏ đang đi học về
+ Kết bài: Trời nhỏ nhem tối, em về nhà trong tõm trạng vui vui, Em ước sao khoảnh khắc hoàng hụn cũn ở mói trờn cỏnh đồng để ai cũng nhỡn thấy một màu vàng của no ấm.
2. Bài 2.
	Dựa vào dàn ý đó lập ở tuần 1, em hóy viết đoạn văn tả cảnh vật vào buổi sỏng (hoặc trưa, chiều) trong vườn cõy (trong cụng viờn, trờn cỏnh đồng, trờn đường phố..)(SGK trang 22 – TV5/T1).
* Giỏo viờn hướng dẫn học sinh. Sử dụng dàn ý cỏc em đó lập, chuyển một phần của dàn ý đó lập thành đoạn văn. Em cú thể miờu tả theo trỡnh tự thời gian hoặc khụng gian, hoặc miờu tả cảnh vật theo một thời điểm. Đõy chỉ là một đoạn trong phần than bài. Nhưng đảm bảo cú cõu mở đoạn, kết đoạn.
* Đoạn văn mẫu. : - Mặt trời đó lui dần sau rặng tre. Những tia nắng vàng nhạt rồi tắt hẳn. Đàn trõu lững thững đi về. Cỏnh đồng làng chỉ cũn là một khoảng khụng mờ, xam xỏm. Búng tối bao chựm lờn cảnh vật như một lớp màng mỏng. Trong nhà điện đó bật sỏng, trong lựm cõy chỉ cũn lại những khoảng ỏnh sỏng nhỏ. Tiếng chú sủa gõu gõu khi chưa kịp nhận ra người nhà. Búng tối đó làm đụi mắt mốo xanh lột. Tất cả như muốn nghỉ ngơi sau một ngày làm việc.
d. Kết quả thực hiện cỏc biện phỏp trờn.
	Sau thời gian vận dụng. Kết quả khảo sỏt bài làm của 14 em HS cho thấy::
- 100% học sinh nắm được thể loại, yờu cầu của đề bài.
- 100% học sinh cú khả năng quan sỏt tỡm ý.
- 100% học sinh biết lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh đạt yờu cầu .
Trong đú: 
+ Lập được dàn ý chi tiết và viết được đoạn văn hay, sử dụng từ ngữ chớnh xỏc, hỡnh ảnh sinh động: 4 em
+ Lập được dàn ý và viết được đoạn văn theo đỳng trỡnh tự dàn ý đó lập: 6 em
+ Lập được dàn ý và viết được đoạn văn nhưng ý cũn lộn xộn, hỡnh ảnh, từ ngữ chưa phong phỳ, chưa sinh động: 4 em
Từ những kết quả nghiờn cứu dạy tập làm văn ở lớp 5, tiết “Lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh” tụi rỳt ra một số kết luận sau:
Để đạt kết quả cao thỡ giỏo viờn phải cú cỏc bước hướng dẫn cụ thể, rừ ràng thụng qua hệ thống cõu hỏi cụ thể để học sinh trả lời. Từ đú học sinh cảm thấy khụng ngại, khụng sợ học tiết tập làm văn vỡ học sinh đó nắm được cỏc trỡnh tự quan sỏt được nhiều hơn, cụ thể hơn, tỷ mỉ hơn. Khi viết đoạn văn cỏc em đó cú sẵn nội dung từ khõu quan sỏt, lập dàn ý. Như vậy việc viết đoạn văn trở lờn thuận tiện hơn rất nhiều khụng hề mơ hồ đối với cỏc em nữa. Cỏc em tớch cực chủ động tham gia chiếm lĩnh kiến thức và rốn luyện kỹ năng, hứng thỳ khi làm bài tập.
 Làm tốt việc quan sỏt, tỡm ý, lập dàn ý sẽ giỳp học sinh cú nền tảng kỹ năng viết đoạn văn vững chắc, tự tin trong khi làm văn, hiệu quả dạy học Tập làm văn sẽ được nõng cao.
Học sinh tự giỏc và nỗ lực tham gia bài học theo khả năng của bản thõn, mỗi em đều được hoạt động, đều được bộc lộ mỡnh và phỏt biểu, chủ động tỡm kiếm thong tin để làm bài .
Giỏo viờn cần nghiờn cứu kỹ bài dạy, xỏc định mục tiờu từng bài tập. Hướng dẫn học sinh quan sỏt, tỡm ý để lập dàn sau đú chuyển một phần của dàn ý thành đoạn văn.
- Giỏo viờn cần chuẩn bị chu đỏo hệ thống cõu hỏi định hướng để giỳp học sinh quan sỏt tốt.
- Cỏc trường tiểu học, phũng Giỏo dục và Đào Tạo cần tổ chức cỏc chuyờn đề về tiết Tập làm văn để bồi dưỡng giỏo viờn phương phỏp và cỏch thức tổ chức dạy. Nhằm nõng cao chất lượng mụn Tập làm văn và gõy hứng thỳ cho học sinh khi học mụn học này.
 Tõn Phỳ, ngày 28 thỏng 10 năm 2010
 Giỏo viờn
 Hồ Vĩnh Tỳ