Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng có hiệu quả lược đồ - Bản đồ trong dạy học Địa lí lớp 5

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Sử dụng có hiệu quả lược đồ 
- Bản đồ trong dạy học địa lí lớp 5.
Phần I :
 1. Bối cảnh của đề tài: Các bạn đã biết mục tiêu của nhà trường Tiểu học là "Giáo dục toàn diện cho trẻ em từ 6 - 11 tuổi”. Đó là những hiểu biết cơ bản về: Khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho trẻ em. Theo xu hướng phát triển của xã hội hiện nay trẻ em ngoài hiểu về kiến thức còn phải hiểu biết thêm về những kiến thức khoa học trên đất nước và thế giới theo trình độ củacác em. 
 2. Lý do chọn đề tài :Thực hiện chủ trương dạy đủ môn ở trường Tiểu học (không coi môn nào là môn chính - phụ), trong ngành giáo dục đã không ngừng đổi mới phương pháp giảng dạy. Đặc biệt là giảng dạy lấy học sinh trung bình yếu làm trung tâm và việc sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy học trong giảng dạy. Môn Địa lý 5 đòi hỏi trong quá trình giảng dạy phải sử dụng đồ dùng một cách linh hoạt để làm sao đạt được một số yêu cầu : Về kiến thức, Về kỹ năng, Về thái độ. Nhưng thực trạng học tập học sinh đến các tiết Lịch sử & Địa lí thì các em không hứng thú học tập bởi tranh ảnh, bản đồ chưa phong phú.từ đó tôi mạnh dạn chọn đề tài này. 
 3. Phạm vi nghiên cứu Để thực hiện những yêu cầu trên tôi nhận thấy "Sử dụng có hiệu quả bản đồ, lược đồ ở các bài trong dạy địa lý 5" là băn khoăn của nhiều giáo viên.Từ những lý do trên tôi đã mạnh dạn chọn và bắt tay vào nghiên cứu đề tài : "Sử dụng bản đồ, lược đồ có hiệu quả trong dạy địa lý lớp 5" và đã được áp dụng dạy học cho năm học 2010 – 2011 và năm học 2011 - 2012
 4. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu: 
- Khi dạy sử dụng bản đồ, lược đồ sẽ làm cho học sinh thấy được mối quan hệ của vị trí, giới hạn và đặc điểm tự nhiên với dân cư, kinh tế ...và các mối quan hệ này được gắn kết với nhau.
- Nếu chỉ sử dụng riêng bản đồ thì chưa đủ, học sinh sẽ thụ động ghi nhớ sẽ kém. Phần dân cư, kinh tế học sinh chỉ biết dân Châu Phi nghèo đói và lạc hậu chưa thấy được điều kiện khách quan đã ảnh hưởng đến Châu Phi. 
 Do đó, Sử dụng bản đồ, lược đồ trong dạy học địa lí lớp 5 là làm cho học sinh hiểu bài nhanh hơn, lớp học sinh động hơn và gắn kết được mối quan hệ giữa các đặc điểm trong bản đồ, nắm được hết nội dung mà bản chất của bản đồ, lược đồ đã chứa ẩn nó.
Phần II : 
A - Nội dung đề tài :
 Cô sôû lyù luaän :
 	- Veà nguyeân taéc daïy hoïc: Sử dụng bản đồ, lược đồ trong dạy học địa lí lớp 5 laø thöïc hieän nguyeân taéc: “ñaûm baûo söï thống nhaát giöõa caùi cuï theå vaø caùi tröøu töôïng”, nguyeân taéc naøy ñöôïc theå hieän qua hai con ñöôøng, hai con ñöôøng naøy coù moái quan heä bieän chöùng vôùi nhau. Coù nghóa laø quaù trình daïy hoïc phaûi laø cho hoïc sinh tröïc tieáp, tieáp xuùc vôùi nhöõng söï vaät hieän töôïng ñeå naém ñöôïc nhöõng khaùi nieäm, nhöõng quy luaät vaø nhöõng lyù thuyeát khaùi quaùt vaø ngöôïc laïi töø tröøu töôïng – khaùi quaùt roài xem xeùt söï vaät hieän töôïng cuï theå. 
-Veà phöông phaùp daïy hoïc : coù theå xem Sử dụng bản đồ, lược đồ trong dạy học địa lí lớp 5 laø phöông tieän tröïc quan trong daïy hoïc địa lí giúp học sinh dễ hiểu hôn .
Những vấn đề cần giải quyết :
· Hệ thống bài dạy địa lí ở lớp 5 gồm 30 bài trong đó có :
               15 bài địa lý Việt Nam.
               15 bài địa lý Thế giới.
Ø Đặc trưng của địa lý và sử dụng lược đồ, bản đồ một cách thành thạo của giáo viên và học sinh. 
Ø Tất cả các phần được học đều có dàn bài chung đó là : Vị trí, giới hạn, đặc điểm tự nhiên, đặc điểm dân cư, đặc điểm kinh tế.
Thực trạng hiện nay :
Ø Học sinh lớp 5 sử dụng không thành thạo. 
Ø Giáo viên dạy chay do không có bản đồ, chưa sử dụng hết tác dụng của bản đồ trong bài dạy, quan niệm dạy phần địa lý dân cư, kinh tế tách biệt với tự nhiên, sử dụng bản đồ không hiệu quả.
Những bài cụ thể :
Bài 8 :  Dân số số nước ta
Nếu chỉ xác định cho học sinh biết về dân số và tình hình tăng dân số hiện nay thì bài học sẽ rời xa đặc trưng bộ môn địa lý. 
Bài 24, 25 : Châu Phi
Nếu sử dụng riêng bản đồ thì chưa đủ, học sinh sẽ thụ động ghi nhớ sẽ kém. Phần dân cư, kinh tế học sinh chỉ biết dân Châu Phi nghèo đói và lạc hậu chưa thấy được điều kiện khách quan đã ảnh hưởng đến Châu Phi. 
Bài 26 : Châu Mỹ
Chỉ căn cứ vào lược đồ SGK  thì học sinh hoàn toàn không hứng thú và nhận biết vị trí các địa điểm trên bản đồ kém.
Tóm lại : Tôi chỉ tập trung nghiên cứu việc làm thế nào để : "Sử dụng bản đồ, lược đồ đạt hiệu quả trong tiết dạy địa lý 5". Thông qua một số bài cụ thể :
Bài 8 : Dân số nước ta 
Bài 9 : Các dân tộc . Sự phân bố dân cư.
Bài 24 + 25 : Châu Phi 
Bài 26 : Châu Mỹ 
5. Phương hướng giải quyết :
Trước những thực tế trên tôi xác định yêu cầu cần đạt được như sau : 
- Sử dụng tối đa có hiệu quả lược đồ, bản đồ trong các bài trên.
- Học sinh hứng thú học tập và chỉ bản đồ thành thạo.
- Học sinh thông qua bản đồ, lược đồ thấy được mối quan hệ của vị trí, giới hạn và đặc điểm tự nhiên với dân cư, kinh tế ...
B - Các biện pháp thực hiện :
1. Biện pháp :
Để thực hiện mục đích trên tôi đã áp dụng các biện pháp sau :
a) Xác định đúng đặc trưng bộ môn :
- Tôi xác định cho tất cả các bài dạy địa lý là nghiên cứu về vị trí, giới hạn, địa hình, khoáng sản, đất, động thực vật, sông hồ, khí hậu, biển và xác định được các vị trí các yêu cầu đó trên bản đồ.
- Khi dạy về dân cư, kinh tế cần có sự liên hệ ảnh hưởng qua lại của điều kiện tự nhiên.
b) Nghiên cứu sách giáo khoa :
- Tôi đọc kỹ nội dung kiến thức sách giáo khoa cung cấp. Đọc kỹ ghi nhớ cuối bài để tìm hiểu ý đồ của bài.
- Tìm hiểu xác định các lược đồ trong sách giáo khoa cung cấp.
c) Trao đổi với đồng nghiệp :
- Tôi chủ động bàn bạc trao đổi về nội dung bài dạy với các đồng nghiệp để tìm ra cách dạy cho bài.
d) Tìm hiểu tâm lý học sinh :
         - Tôi hỏi các em học sinh : Khi học địa lý các em thích có đồ dùng gì? Bản đồ đẹp ạ ! Con còn thích gì nữa ?  Thích xem ở mọi nơi có gì lạ ?
Tóm lại các em đòi hỏi trực quan sinh động thích tìm tòi giới thiệu với bạn. 
e) Tạo đồ dùng dạy học và sử dụng đồ dùng (bản đồ, lược đồ)
- Tìm bản đồ phù hợp nội dung bài dạy.
- Phóng to lược đồ SGK photo lược đồ (có xoá bớt nội dung)  chia nhóm học sinh sử dụng.
Cụ thể :
* Bài 8 : Dân số và sự tăng dân số.
Với biểu đồ hình thể Việt Nam tôi đã làm tượng trưng hình người đứng ở Việt Nam qua các năm 1979, 1989, 1999.  Thông qua lược đồ giáo viên đã thu hút học sinh chỉ vào lược đồ diễn tả "Tình hình tăng dân số ở Việt Nam", đồng thời học sinh cũng quan sát và thấy được hậu quả tăng dân số ở Việt Nam làm cho không đủ đất ở, đất trồng trọt.
* Bài 9 : Các dân tộc Việt Nam. Sự phân bố dân cư 
- Lược về sự phân bố dân cư SGK (26). Giúp ta diễn tả về sự phân bố không đều của dân cư Việt Nam.
- Bản đồ tự nhiên Việt Nam giúp học sinh xác lập mối quan hệ giữa điều kiện tự nhiên với sự phân bố dân cư, lúc này giáo viên cần cho học sinh nhắc lại về đặc điểm địa hình và ảnh hưởng sự phân bố dân cư.
* Bài 24 + 25 : Châu Phi
- Lược đồ SGK - 63  được photo phóng A3  để nhóm 5 học sinh sử dụng cần xoá bớt tên của vùng tự nhiên ...  vị trí, giới hạn. Sau đó để học sinh tự điền, ghi nhớ.
- Bản đồ tự nhiên rất quan trọng và có quan hệ chặt chẽ với lược đồ nên để học sinh chỉ nhiều lần, khi học sinh chỉ bản đồ giáo viên yêu cầu cả lớp cùng quan sát để phát hiện sai, đúng và có sửa chữa  trước lớp.
 - Dạy phần dân cư, kinh tế :  Sau khi xác lập được đặc điểm của hai mặt. Giáo viên cùng học sinh xác lập mối quan hệ giữa tự nhiên : vị trí, địa hình, khí hậu ...  với dân cư, kinh tế bằng cách quan sát bản đồ. Chú ý nên cho học sinh chỉ bản đồ và nói mối quan hệ đó
Bản đồ Mật độ dân số Châu Phi
* Bài 26 :  Châu Mỹ 
 - Lược đồ 30, 36  được phóng to 
        - Địa cầu được sử dụng nhiều để xác định gianh giới : Đông và Tây.
Lược đồ được xóa bớt Châu Mĩ Bản đồ tự nhiên Châu Mỹ. 
Sử dụng :
- Địa cầu được sử dụng để xác định vị trí của Châu Mỹ, học sinh phải chỉ được trong nhóm, trước lớp.
- Lược đồ được xoá bớt nội dung yêu cầu học sinh điền để giúp các em xác định chắc chắn những điều đã được biết vị trí, giới hạn, hấp dẫn học sinh hơn.
- Bản đồ tự nhiên có màu sắc đẹp rõ ràng giúp các em ham thích hơn và chỉ bản đồ trở thành hấp dẫn học sinh hơn các em nắm bài tốt hơn.
Tóm lại : Dùng bản đồ, lược đồ trong dạy học là cần có sự tìm tòi nghiên cứu kỹ, cho nên khi dạy người giáo viên cần treo bản đồ từ đầu đến cuối tiết học, ngoài giờ học các em còn tìm hiểu thêm các kiến thức mà các em sưu tầm được.
v Kết quả  
Qua quá trình nghiên cứu và áp dụng : "Sử dụng có hiệu quả lược đồ, bản đồ", trong dạy địa lý lớp 5 tôi đã thu được một số kết quả sau :
Ø Học kỳ I Năm học: 2010 -2011
Tổng số
Giỏi
Khá
Trung Bình
Yếu
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
25
1
4,00
5
20,00
13
52,00
6
24,00
 Ø Học kỳ II Năm học: 2010 -2011
Tổng số
Giỏi
Khá
Trung Bình
Yếu
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
25
5
20,00
11
44.00
9
36.00
0
Ø Kết quả khảo sát đầu năm 2011 - 2012
Tổng số
Giỏi
Khá
Trung Bình
Yếu
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
29
1
3.44
6
20.68
13
44.82
9
31.03
Ø Kết quả sau khảo sát đến giữa kì I năm 2011-2012
Tổng số
Giỏi
Khá
Trung Bình
Yếu
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
SL
TL %
29
6
20.68
10
34.48
11
37.93
2
6.89
- Học sinh :
· So với các năm trước tôi nhận thấy các em học sinh khi học có được sử dụng lược đồ, bản đồ đầy đủ giúp các em hứng thú học môn địa lý hơn, chính vì vậy mà khi học môn này các em đã sưu tầm thêm tư liệu học tập, tìm hiểu thêm rất nhiều điều xung quanh.
· Các em đã được sử dụng lược đồ, bản đồ thành thạo. Từ đó các em đã căn cứ vào bản đồ và hiểu biết để xác lập mối quan hệ giữa tự nhiên xã hội với con người, từ đó có hành động bảo vệ tự nhiên.
- Giáo viên :  Cảm thấy dạy địa lý không còn đơn điệu nữa.
+ Giáo viên và học sinh có sự phối hợp nhịp nhàng giữa dạy học và học tập từ đó các em hứng thú hơn, kết quả 100% học sinh hứng thú học tập và hiểu bài thuộc bài ngay tại lớp.
C/ KẾT LUẬN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Bài học kinh nghiệm
Để "Sử dụng có hiệu quả lược đồ, bản đồ trong dạy Địa lý 5". Người giáo viên cần có đủ bản đồ, lược đồ để trực quan sinh động. Do đó, phương pháp dạy học này phù hợp với học sinh tiểu học và cũng khá là quan trọng, nó rèn óc tìm tòi khám phá của học sinh. Và khi áp dụng phương pháp học này thì học sinh học sinh động hơn, tiếp thu bài nhanh hơn, ít thụ động và giáo viên giảm bớt việc nói thay và làm thay cho học sinh 
Ý nghĩa 
 Dạy "Sử dụng có hiệu quả lược đồ, bản đồ trong dạy Địa lý 5" có ý nghĩa rất quan trọng, nó không những mang lại sự ham thích tìm hiểu mà còn làm cho lớp học sinh động và giảm bớt việc nói thay, làm thay cho học sinh của giáo viên 
Phạm vi áp dụng
Học sinh lớp 5 đã qua : năm học 2010 - 2011  và năm học 2011 - 2012. 
Những đề nghị, kiến nghị
Ngành cấp trên cấp đầy đủ: quả địa cầu, bản đồ tự nhiên Việt Nam, bản đồ tự nhiên thế giới
Quả địa cầu và các lược đồ đầy đủ
GV khi dạy phải chuẩn bị trước và xem trước các nội dung có liên quan
Tài liệu phục vụ đề tài :
- Bản đồ các loại về Việt Nam và Thế giới.
- Địa cầu tự nhiên và hành chính.
- Tài liệu dạy đủ môn ở Tiểu học (BDTX)
- Tài liệu dạy tự nhiên xã hội ở lớp 4 - 5 (BDTX)
- Sự tìm tòi phương pháp giảng dạy và phiếu học tập các tiết học. 
 Người viết