Sử dụng đồ dùng dạy học như thế nào là có hiệu quả đáp ứng nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học

SỬ DỤNG ĐỒ DÙNG DẠY HỌC NHƯ THẾ NÀO LÀ CÓ HIỆU QUẢ ĐÁP ỨNG NHU CẦU ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
	Mục tiêu đào tạo của tiểu học là giúp trẻ phát triển toàn diện, giúp trẻ hình thành những phẩm chất cơ bản của con người với những vốn hiểu biết kiến thức cơ bản về tự nhiên xã hội để các em lên các lớp trên học một cách dễ dàng hơn. Theo xu hướng chung của sự đổi mới phương pháp dạy học là làm sao cho giáo viên không chỉ là người truyền thụ kiến thức mà còn là người tổ chức định hướng cho học sinh hoạt động để học sinh tự phát huy năng lực bản thân để chiếm lĩnh tri thức. Xuất phát từ yêu cầu đó mà vấn đề sử dụng đồ dùng dạy học trong các giờ học phục vụ phương pháp dạy học được nhiều giáo viên quan tâm. Bởi vì nhận thức của học sinh tiểu học là:”Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn khách quan”. Mặt khác trong quá trình dạy học trên lớp, chúng tôi đã thấy tầm quan trọng của đồ dùng dạy học trong một tiết dạy. Nếu ta sử dụng có hiệu quả thì tiết dạy trở nên sinh động hơn, học sinh tiếp thu bài nhanh hơn.
	Học sinh tiểu học nói chung và học sinh khối 4-5 nói riêng, khả năng tư duy trừu tượng kém. Đa số các em tư duy phải dựa trên mô hình, vật thật, tranh, vì vậy trong dạy học việc sử dụng đồ dùng không thể thiếu được. Đồ dùng dạy học không chỉ là mô hình tranh ảnh, vật thật mà còn là những phiếu học tập được sử dụng dưới nhiều hình thức: trao đổi nhóm, phiếu cá nhân, kiểm tra, ôn tập, Ở các môn học, ngoài phiếu ra thì còn có bảng phụ để ghi các nội dung các bài tập để đảm bảo thời gian giờ học, giảm sự làm việc của giáo viên.
Sử dụng đồ dùng dạy học phù hợp, linh động trong quá trình dạy học có tác dụng làm giảm sự phụ thuộc của học sinh vào lời giảng của giáo viên do đó góp phần đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả.
	II-TÌNH HÌNH SỬ DỤNG ĐỒ DÙNG DẠY HỌC TỔ 4-5:
	Qua một thời gian thực hiện phương pháp dạy học, chúng tôi nhận thấy thực trạng của việc sử dụng đồ dùng dạy học có những ưu, khuyết điểm như sau:
Ưu điểm:
Mỗi lớp đều có một tủ đồ dùng và phần lớn thiết bị được cấp sẵn.
Đồ dùng dạy học được sự dụng nhiều và tương đối có hiệu quả qua các tiết học và các giờ thao giảng.
Đồ dùng dạy học được chuẩn bị kĩ về cả nội dung và hình thức.
Hạn chế:
Đồ dùng dạy học còn mang tính hình thức (phiếu học tâpï còn nặng nề về sao chép, chưa phát huy hết tính tích cực của học sinh, tranh ảnh đẹp nhưng chưa khai thác hết nội dung).
Chưa được đồng bộ ở các môn học (không phải bài nào, môn nào cũng đều sử dụng đồ dùng dạy học).
Việc thảo luận phiếu học tập theo nhóm còn chưa rõ nét, chỉ tập trung vào một vài em, còn những em khác chỉ biết nghe theo chứ không có ý kiến gì.
Kiểm tra theo phiếu học tập được làm bài nhiều, lượng kiến thức phong phú. Song, hạn chế ở chỗ học sinh không tự rèn chữ và cách trình bày.
Sử dụng đồ dùng dạy học đòi hỏi giáo viên phải dành thời gian nghiên cứu nhiều, sử dụng lúc nào để đạt hiệu quả nhất. Điều này có một số giáo viên chưa làm được vì ít thời gian đầu tư, phần lớn là chỉ dùng khi giới thiệu bài.
III. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:
A-Công việc chuẩn bị:
	Để sử dụng đồ dùng dạy học có hiệu quả, giáo viên tổ 4-5 của chúng tôi đã tiến hành thực hiện một số vấn đề sau:
*Đầu năm học chúng tôi tiến hành liệt kê đồ dùng dạy học, bài nào có tranh ảnh , đồ dùng phòng cấp về thì đánh dấu cho từng bài học, sau đó làm một quyển sổ sử dụng đồ dùng dạy học cá nhân để ghi vào cột có tranh ảnh ,..được phòng cấp về môn, bài mấy, trang mấy để tiện theo dõi. Những bài nào còn thiếu đồ dùng, chúng tôi ghi bổ sung để hoàn chỉnh.
Môn học
Bài, tiết
Trang
Tên bài dạy
Đ.D.D.H
Đã có
Đ.D.D.H
Tự làm
Đ.D.D.H
Sưu tầm
Đ.chỉnh
B.Sung
*Đồ dùng dạy học đã có:
Thống kê các thiết bị đã được cấp phát:
@ Lớp 5:
Tranh ảnh:
Bộ tranh môn tập đọc: Gồm 31 tờ 62 tranh phục vụ cho các bài tập đọc.
Bộ tranh môn Khoa học: Tranh về những việc nên làm và không nên làm để đảm bảo an toàn về điện, tranh cơ quan sinh sản của thực vật có hoa.
Tranh môn Lịch sử: 
	+ 3 tranh: Cách mạng tháng 8 năm 1945 (ở Hà Nội, Huế và Sài Gòn).
	+ 1 lược đồ 
Tranh phân môn địa lý: 5 bản đồ, lược đồ, 4 ảnh chụp.
Bộ tranh kể chuyện: 10 tranh phục vụ 10 câu chuyện.
Mô hình vật mẫu:
Môn kĩ thuật: Bộ lắp ráp, bộ dụng cụ vật liệu cắt, khâu, thêu.
Môn Khoa học: Mô hình bánh xe nước.
Môn toán: Bộ hình hộp chữ nhật, hình lập phương, hình trụ hình cầu, ê-ke, com-pa, bộ hình tròn hình vuông, hình thang và hình tam giác.
Băng đĩa: Các đĩa CD để minh hoạ một số tiết dạy.
Bảng phụ: Gồm 1 bảng lớn và 3 bảng nhỏ.
@Lớp 4 : Cũng tiến hành liệt kê như thế
Rà soát chương trình và làm thêm các đồ dùng dạy học
	Sau khi thống kê, phân loại các đồ dùng đã được cấp phát, chúng tôi tiến hành rà lại chương trình của năm học, đánh dấu những nội dung đã có thiết bị cấp phát. Từ đó tiến hành lập ra danh sách những thiết bị cần có để phục vụ cho quá trình giảng dạy.
	Các thiết bị cần phục vụ cho năm học gồm:
Tranh ảnh:
Vẽ thêm một số lược đồ lịch sử.
+ Lược đồ chiến thắng Việt Bắc – Thu đông 1947.
+ Lược đồ chiến dịch Biên Giới – Thu Đông 1950.
Vẽ phóng to một số lượt đồ, biểu đồ có ở trong sách giáo khoa như:
+ Lược đồ tự nhiên châu Á.
+ Lược đồ tự nhiên châu Aâu.
+ Lược đồ tự nhiên châu Phi.
+ Lược đồ tự nhiên châu Mĩ.
+ Lược đồ tự nhiên Châu Đại Dương.
+ Lược đồ tự nhiên các đại dương trên thế giới.
Vẽ tranh về các cấp gió.
Mô hình vật thật: 
1 cái trống con, 1 cái dùi, lon sữa, phụ vụ bài dạy “Sự lan truyền âm thanh”
Pin, dây điện, bóng đèn để dạy bài “Lắp mạnh điện đơn giản”.
Bảng phụ – phiếu học tập:
Banngr phụ để hoạt động nhóm đôi (Mỗi học sinh chuẩn bị một bảng ngay từ đầu năm học).
Phiếu học tập: Tuỳ vào nội dung bài, hình thức tổ chức hoạt động của giáo viên để chuẩn bị.
Tuỳ từng bài giáo viên chuẩn bị bảng phụ để phục vụ, đảm bảo nội dung.
Các đồ dùng tự làm cần đảm bảo các yêu cầu sau:
Tranh ảnh rõ ràng, dễ quan sát, đảm bảo nội dung dạy.
Kích cỡ tranh vừa đủ cho học sinh quan sát.
Đối với một số lược đồ phóng to, phải tô màu và đảm bảo tính chính xác so với bảng gốc SGK.
Bảng phụ vừa dễ viết cho học sinh và giáo viên.
Đồ dùng dạy học được sử dụng nhiều năm.
B. Cách sử dụng đồ dùng dạy học có hiệu quả:
a) Cách sử dụng tranh ảnh, lược đồ:
- Tranh ảnh là dùng để minh hoạ nội dung giúp học sinh có cơ sở để hiểu bài, khắc sâu lời giảng của giáo viên, kích thích sự hứng thú học tập của học sinh.
Trong khi sử dụng tranh ảnh, giáo viên thường mắc phải một số sai lầm sau:
+ Đưa tranh một cách tuỳ tiện.
+ Chưa phát huy hết tác dụng của tranh.
Chính vì vậy khi sử dụng tranh chúng ta cần chú ý một số vấn đề sau:
+ Trước khi sử dụng tranh giáo viên cần đọc kĩ mục đích, yêu cầu của bài dạy, quan sát kĩ tranh minh hoạ, chuẩn bị hướng khai thác tranh cho phát huy hết tác dụng của nó, như đặt câu hỏi gợi ý.
+ Thời gian cho học sinh quan sát tranh vừa phải, không quá lâu và cũng không quá nhanh.
+ Tuỳ theo nội dung bài có thể đưa tranh rồi mới cho học sinh khai thác nội dung hoặc dùng tranh để minh hoạ cho lời giảng của giáo viên.
	Ví dụ: Khi dạy bài “Tiến vào dinh độc lập” (phân môn lịch sử), chúng ta sử dụng bức tranh “Quân giải phóng tiến vào Sài Gòn tháng 4 năm 1975” như sau: Khi tường thuật chiến dịch Hồ Chí Minh, giới thiệu 5 cánh quân của ta đồng loạt nổ súng vào các vị trí quan trọng của địch trong thành phố, giáo viên sử dụng bức tranh “Đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất” để minh hoạ cho học sinh. Cần phân tích cho học sinh thấy rõ rằng: sân bay Tân Sơn Nhất chiếm vị trí chiến lược quan trọng (là nơi chi viện bằng đường không của địch, đánh chiếm vị trí này ta sẽ chặn được con đường tiếp tế và rút chạy của địch).
Bức ảnh 2: Quân giải phóng tiến vào Sài Gòn tháng 4 năm 1975 được sử dụng khi tường thuật giờ phút tiến vào Dinh Độc Lập của lữ đoàn xe tăng 203. Để cho bài tường thuật sinh động, giáo viên nên bổ sung tư liệu về các chiến sĩ xe tăng.
Đối với lược đồ: 
Phần lớn lược đồ ở lớp 4-5 dạy phân môn lịch sử và địa lý, bên cạnh phần chú ý như sử dụng tranh ảnh giáo viên cần chú ý các bước sau:
+ Giới thiệu nội dung lược đồ, bản đồ.
+ Giải thích các kí hiệu quy ước.
+ Giáo viên tổ chức cho học sinh khai thác lược đồ, bản đồ bằng việc yêu cầu học sinh quan sát theo hệ thống câu hỏi gợi ý.
+ Giáo viên yêu cầu học sinh phát biểu nhận xét của mình, các học sinh khác nhận xét bổ sung (Lưu ý học sinh cách chỉ bản đồ, lược đồ).
+ Giáo viên phân tích nội dung.
	Muốn phát huy hết tác dụng của tranh ảnh, lược đồ, bản đồ trong việc đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên cần phải nghiên cứu đầy đủ thông tin cần thiết về tranh ảnh, lược đồ, bản đồ, Đồng thời phải nắm chắc mục tiêu, nội dung bài học (điều này là rất quan trọng vì nó có thể là một bức tranh, ảnh tự nhiên, ảnh tư liệu, nhưng tuỳ thuộc vào nội dung cụ thể của mỗi bài học mà khai thác nội dung bức tranh, ảnh đó ở những khía cạnh khác nhau).
b) Các sử dụng mô hình, vật thật:
	Khi sử dụng mô hình, vật thật trong các thí nghiệm, cần chú ý những điểm sau:
	Giúp học sinh tự lực phát hiện ra kiến thức mới dưới sự dẫn dắt hướng dẫn của giáo viên., tránh việc để học sinh tự làm theo ý của mình, gây mất trật tự trong quá trình thí nghiệm, thực hành. Phát triển các kĩ năng quan sát, thí nghiệm, thực hành để hình thành các biểu tượng khoa học. Ví dụ: Khi dạy bài “Sử dụng năng lượng của gió và năng lượng nước chảy” (môn Khoa học lớp 5), giáo viên sử dụng mô hình bánh xe nước như sau:
Hoạt động lớp:
+ Giáo viên giới thiệu những bộ phận chính của mô hình cho học sinh quan sát.
+ Yêu câu một số học sinh kể các bộ phận chính của mô hình.
Hoạt động nhóm:
Giáo viên chia mỗi nhóm 4 em để thực hành.
Trước khi thực hành giáo viên cần căn dặn các em trước:
Quan sát bóng đèn trước khi đổ nước và trong khi đổ nước, nhận xét xem có hiện tượng gì xảy ra và giải thích.
Cần đổ nước thật mạnh mới có kết quả (đổ nước yếu đèn không sáng hoặc ánh sáng yếu không nhìn thấy rõ).
Kết thúc thực hành, giáo viên yêu cầu các nhóm báo cáo kết quả và rút ra nhận xét về vai trò của năng lượng nước chảy.
Chú ý: khi thực hiện thí nghiệm, giáo viên phải thực hiện nháp để tránh trường hợp thí nghiệm không thành công.
c) Sử dụng bảng phụ và phiếu học tập:
Đối với bảng phụ dùng cho giáo viên: 
Giáo viên cần ghi đầy đủ các nội dung, tránh sai sót và tránh trường hợp nhờ học sinh chuẩn bị hộ.
Đối với bảng phụ thảo luận nhóm đôi:
Giáo viên chú ý kể chữ ghi trong bảng của học sinh phải vừa, phải để giáo viên dễ kiểm tra. Ngoài ra cần thống nhất cách trình bày trong bảng, cách giơ bảng khi giáo viên kiểm tra.
Đối với phiếu học tập:
Việc sử dụng phiếu học tập được sử dụng ở nhiều tiết học, đặc biệt là các tiết ôn tập, kiểm tra. Khi chuẩn bị phiếu học tập giáo viên cần chú ý:
Hệ thống câu hỏi rõ ràng, đảm bảo phù hợp với các đối tượng học sinh.
-Cho theo hình thức trắc nghiệm khách quan.
III-KẾT LUẬN:
Trong quá trình giảng dạy , chúng tôi có gắng sử dụng đồ dùng dạy học sao cho có hiệu quả nhất và đã thu được một số kết quả rất khả quan .
-Các giờ học trở nên sinh động hơn, thay đổi nếp học nhàm chán thầy nói, trò nghe.
-Sử dụng đồ dùng dạy học trong các giờ học còn rèn được trí thông minh, sáng tạo, giúp HS ôn luyện, củng cố khắc sâu kiến thức đã học một cách chủ động, tự giác.
-Thực hiện đổi mới đồ dùng dạy học trong các giờ dạy tạo cho GV tự khẳng định mình thông qua việc nghiên cứu phương pháp dạy học và sử dụng đồ dùng hợp lí để nâng cao chất lượng giảng dạy.
	Trên đây là một số kinh nghiệm của chúng tôi qua thực tế giảng dạy. Mặc dù đã có cố gắng rất nhiều nhưng đề tài của chúng tôi chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót . Rất mong được Ban giám hiệu và các bạn đồng nghiệp góp ý, bổ sung.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hướng dẫn sử dụng thiết bị dạy học tối thiểu lớp 4.
2. Phương pháp dạy học các môn học ở lớp4 T1,T2
3. Phương pháp dạy học các môn học ở lớp4 T1,T2
4. Phương pháp dạy học các môn học ở lớp5T1,T2
5. Thiết bị dạy học phục vụ đổi mới phương pháp dạy và học
	Trần Quốc Đắc và Đàm Quỳnh Hồng
6.Bộ SGK 4-5