Thực hành kĩ năng đặt câu hỏi và kỹ năng hỏi

 THỰC HÀNH KĨ NĂNGĐẶT CÂU HỎIvà KỸ NĂNG HỎI1A. KỸ NĂNG ĐẶT CÂU HỎITHEO MỨC ĐỘ TƯ DUY CỦA BLOOM2Mô tả các kĩ năng nhỏ trong kĩ năng đặt câu hỏi(6 kĩ năng nhỏ để hình thành năng lực đặt câu hỏi nhận thức theo hệ thống phân loại các mức độ câu hỏi của Bloom)1. Câu hỏi “biết”2. Câu hỏi “hiểu”3. Câu hỏi “áp dụng”4. Câu hỏi “phân tích”5. Câu hỏi “ tổng hợp”6. Câu hỏi “đánh giá”3Kĩ năng : Đặt câu hỏi1. Câu hỏi “biết”Mục tiêu : Câu hỏi “biết” nhằm kiểm tra trí nhớ của HS về các dữ kiện, số liệu, tên người hoặc địa phương, các định nghĩa, định luật, quy tắc, khái niệm...Tác dụng đối với HS : Giúp HS ôn lại được những gì đã biết, đã trải qua.Cách thức dạy học :- Khi hình thành câu hỏi GV có thể sử dụng các từ, cụm từ sau đây : Ai...? Cái gì...? Ở đâu...? Thế nào...? Khi nào...? Hãy định nghĩa....; Hãy mô tả ...; Hãy kể lại....4Kĩ năng : Đặt câu hỏi2. Câu hỏi “hiểu”Mục tiêu : Câu hỏi “hiểu” nhằm kiểm tra HS cách liên hệ, kết nối các dữ kiện, số liệu, các đặc điểm ... khi tiếp nhận thông tin.Tác dụng đối với HS : - Giúp HS có khả năng nêu ra được những yếu tố cơ bản trong bài học.- Biết cách so sánh các yếu tố, các sự kiện ... trong bài họcCách thức dạy học :- Khi hình thành câu hỏi GV có thể sử dụng các cụm từ sau đây : Hãy so sánh ...; Hãy liên hệ....; Vì sao ...? Giải thích....?5Kĩ năng : Đặt câu hỏi3. Câu hỏi “áp dụng”Mục tiêu : Câu hỏi “áp dụng” nhằm kiểm tra khả năng áp dụng những thông tin đã thu được (các dữ kiện, số liệu, các đặc điểm ...) vào tình huống mới.Tác dụng đối với HS : - Giúp HS hiểu được nội dung kiến thức, các khái niệm, định luật.- Biết cách lựa chọn nhiều phương pháp để giải quyết vấn đề trong cuộc sống6Cách thức dạy học :Khi dạy học GV cần tạo ra các tình huống mới, các bài tập, các ví dụ, giúp HS vận dụng các kiến thức đã học.GV có thể đưa ra nhiều câu trả lời khác để HS lựa chọn một câu trả lời đúng. Chính việc so sánh các lời giải khác nhau là một quá trình tích cực.7Kĩ năng : Đặt câu hỏi4. Câu hỏi “phân tích”Mục tiêu : Câu hỏi “phân tích” nhằm kiểm tra khả năng phân tích nội dung vấn đề, từ đó tìm ra mối liên hệ, hoặc chứng minh luận điểm, hoặc đi đến kết luận. Tác dụng đối với HS : - Giúp HS suy nghĩ, có khả năng tìm ra được các mối quan hệ trong hiện tượng, sự kiện, tự diễn giải hoặc đưa ra kết luận riêng, do đó phát triển được tư duy logic.Cách thức dạy học :- Câu hỏi phân tích thường đòi hỏi HS phải trả lời : Tại sao ? (khi giải thích nguyên nhân). Em có nhận xét gì ? (khi đi đến kết luận). Em có thể diễn đạt như thế nào ? (khi chứng minh luận điểm)- Câu hỏi phân tích thường có nhiều lời giải.8Kĩ năng : Đặt câu hỏi4. Câu hỏi “tổng hợp”Mục tiêu : Câu hỏi “tổng hợp” nhằm kiểm tra khả năng của HS có thể đưa ra dự đoán, cách giải quyết vấn đề, các câu trả lời hoặc đề xuất có tính sáng tạo. Tác dụng đối với HS : - Kích thích sự sáng tạo của HS hướng các em tìm ra nhân tố mới,...Cách thức dạy học :- GV cần tạo ra những tình huống, những câu hỏi, khiến HS phải suy đoán, có thể tự do đưa ra những lời giải mang tính sáng tạo riêng của mình.- Câu hỏi tổng hợp đòi hỏi phải có nhiều thời gian chuẩn bị. 9Kĩ năng : Đặt câu hỏi6. Câu hỏi “đánh giá”Mục tiêu : Câu hỏi “đánh giá” nhằm kiểm tra khả năng đóng góp ý kiến, sự phán đoán của HS trong việc nhận định, đánh giá các ý tưởng, sự kiện, hiện tượng,... dựa trên các tiêu chí đã đưa ra. Tác dụng đối với HS : - Thúc đẩy sự tìm tòi tri thức, sự xác định giá trị của HS Cách thức dạy học :GV có thể tham khảo một số gợi ý sau để xây dựng các câu hỏi đánh giá : Hiệu quả sử dụng của nó thế nào ? Việc làm đó có thành công không ? Tại sao ? Nhà văn .... có thể được coi là ....vĩ đại hay không ? Để trả lời câu hỏi này, trước hết các em phải xác định được thế nào là vĩ đại. Theo em trong số các giả thuyết nêu ra, giả thuyết nào hợp lí nhất và tại sao ?10Mô tả các kĩ năng nhỏ trong kĩ năng đặt câu hỏi (10 kĩ năng nhỏ để hình thành năng lực ứng xử khi đưa ra câu hỏi cho HS) 1. Dừng lại sau khi đặt câu hỏi2. Phản ứng với câu trả lời sai của HS3. Tích cực hoá tất cả các HS4. Phân phối câu hỏi cho cả lớp5. Tập trung vào trọng tâm6. Giải thích7. Liên hệ8. Tránh nhắc lại câu hỏi của mình9. Tránh tự trả lời câu hỏi của mình10. Tránh nhắc lại câu trả lời của HS11Kĩ năng : Đặt câu hỏi1. Dừng lại sau khi đặt câu hỏiMục tiêu : Tích cực hoá suy nghĩ của tất cả HS Đưa ra các câu hỏi tốt hơn, hoàn chỉnh hơnTác dụng đối với HS : Dành thời gian cho HS suy nghĩ để tìm ra lời giảiCách thức dạy học : Sử dụng “thời gian chờ đợi” (3-5giây) sau khi đưa ra câu hỏi Chỉ định một HS đưa ra câu trả lời ngay sau “thời gian chờ đợi” 12Kĩ năng : Đặt câu hỏi2. Phản ứng với câu trả lời saiMục tiêu : Nâng cao chất lượng câu trả lời của HS Tạo ra sự tương tác cới mở Khuyến khích sự trao đổiTác dụng đối với HS :Khi GV phản ứng với câu trả lời sai của HS có thể xảy ra hai tình huống sau : Phản ứng tiêu cực : Phản ứng về mặt tình cảm, HS tránh không tham gia vào hoạt động. Phản ứng tích cực : HS cảm thấy mình được tôn trọng, được kích thích phấn chấn và có thể có sáng kiến trong tương lai.13Cách thức dạy học :Quan sát các phản ứng của HS khi bạn mình trả lời sai (sự khác nhau của từng cá nhân)Tạo cơ hội lần thứ hai cho HS trả lời bằng cách : không chê bai, chỉ trích hoặc phạt để gây ức chế tư duy của các em.Sử dụng một phần câu trả lời của HS để khuyến khích HS tiếp tục thực hiện . Ví dụ :+ GV : “Kết quả phép tính đó của em chưa đúng, Long- em hãy nhận xét về mẫu số của hai phân số 2/3 và 1/4 ?+ HS Long : “Hai phân số 2/3 và 1/4 có mẫu số khác nhau”+ GV “Đúng, vậy muốn cộng 2 phân số có mẫu số khác nhau, ta phải làm như thế nào ?”....14Kĩ năng : Đặt câu hỏi 3. Tích cực hoá với tất cả HSMục tiêu : Tăng cường sự tham gia của HS trong quá trình học tập Tạo sự công bằng trong lớp họcTác dụng đối với HS : Phát triển được ở HS những cảm tưởng tích cực như HS cảm thấy “những việc làm đó dành cho mình” Kích thích được các HS tham gia tích cực vào các hoạt động học tập15Cách thức dạy học :- GV chuẩn bị trước bảng các câu hỏi, và nói với HS : các em sẽ lần lượt được gọi để trả lời câu hỏi Gọi HS mạnh dạn và HS nhút nhát phát biểuTránh làm việc chỉ trong một nhóm nhỏCó thể gọi cùng một HS vài lần khác nhau 16Kĩ năng : Đặt câu hỏi4. Phân phối câu hỏi cho cả lớpMục tiêu : Tăng cường sự tham gia của HS Giảm “thời gian nói của GV” Thay đổi khuôn mẫu “hỏi-trả lời”Tác dụng đối với HS : Chú ý nhiều hơn các câu trả lời của nhau Phản ứng với câu trả lời của nhau HS tập trung chú ý tham gia tích cực vào việc trả lời câu hỏi của GV17Cách thức dạy học :GV cần chuẩn bị trước và đưa ra những câu hỏi tốt (là câu hỏi mở, có nhiều cách trả lời, có nhiều giải pháp khác nhau ; câu hỏi phải rõ ràng, dễ hiểu, xúc tích). Giọng nói của GV phải đủ to cho cả lớp nghe thấy. Khi hỏi HS, trong trường hợp là câu hỏi khó nên đưa ra những gợi ý nhỏ.Khi gọi HS có thể sử dụng cả cử chỉ GV cố gắng hỏi nhiều HS cần chú ý hỏi những HS thụ động và các HS ngồi khuất phía dưới lớp. 18Ví dụ : Áp dụng kĩ năng nhỏ 1,2,3,4GV“Hãy nêu một số ví dụ chứng tỏ nước hồ bị “ô nhiễm” (dừng lại 5 giây)HS“Rất nhiều tôm bị chết...”GV“Em Bình nói đúng, các em có thể nói rõ hơn một chút lí do tại sao tôm bị chết không ?”HS“Theo em thì đó là do chất thải của nhà máy”GV“Tốt. Còn Vân, theo em thì như thế nào ?”HS“Em không biết... nhưng em thấy có rất nhiều người ném túi nilon xuống hồ...”GV“Đúng,...còn Giang ? Em có thể đưa ra thêm ví dụ khác được không ?”HS“Nông dân phun thuốc trừ sâu trên các cánh đồng lúa và khi có mưa thì thuốc trừ sâu theo dòng nước chảy ra sông, hồ và gây nên sự ô nhiễm...”19Kĩ năng : Đặt câu hỏi 5. Tập trung vào trọng tâmMục tiêu : Giúp HS hiểu được trọng tâm của bài học thông qua việc trả lời câu hỏi Cải thiện tình trạng HS đưa ra câu trả lời “Em không biết” hoặc câu trả lời không đúng.Tác dụng đối với HS : HS phải suy nghĩ, tìm ra các sai sót hoặc lấp các “chỗ hổng” của kiến thức. Có cơ hội tiến bộ Học theo cách khám phá “từng bước một”20Cách thức dạy học :GV chuẩn bị trước và đưa ra cho HS những câu hỏi cụ thể, phù hợp với những nội dung chính của bài học. Đối với các câu hỏi khó, có thể đưa ra cả những gợi ý nhỏ cho các câu trả lời.Trường hợp nhiều HS không trả lời được, GV nên tổ chức cho HS thảo luận nhóm.GV dựa vào một phần nào đó câu trả lời của HS để đặt tiếp câu hỏi. Tuy nhiên cần tránh đưa ra các câu hỏi vụn vặt, không có chất lượng.21Kĩ năng : Đặt câu hỏi6. Giải thíchMục tiêu : Nâng cao chất lượng của câu trả lời chưa hoàn chỉnhTác dụng đối với HS : Đưa ra câu trả lời hoàn chỉnh hơn Hiểu được ý nghĩa của câu trả lời, từ đó hiểu được bàiCách thức dạy học :GV có thể đặt ra các câu hỏi yêu cầu HS đưa thêm thông tin. Ví dụ : + “Tốt, nhưng em có thể đưa thêm một số lí do khác không ?”+ “Em có thể giải thích theo cách khác được không, cô chưa hiểu ý của em ?”....22Kĩ năng : Đặt câu hỏi 7. Liên hệMục tiêu : Nâng cao chất lượng cho các của câu trả lời chỉ đơn thuần trong phạm vi kiến thức của bài học, phát triển mối liên hệ trong quá trình tư duyTác dụng đối với HS : Giúp HS có thể hiểu sâu hơn bài học thông qua việc liên hệ với các kiến thức khácCách thức dạy học :Yêu cầu HS liên hệ các câu trả lời của mình với những kiến thức đã học của môn học và những môn học có liên quan. Ví dụ : “Tốt, nhưng em có thể liên hệ việc sử dụng thuốc trừ sâu với phần chúng ta đã học về phát triển kinh tế địa phương được không ?”23Kĩ năng : Đặt câu hỏi8. Tránh nhắc lại câu hỏi của mìnhMục tiêu : Giảm “thời gian GV nói” Thúc đẩy sự tham gia tích cực của HSTác dụng đối với HS : HS chú ý nghe lời GV nói hơn Có nhiều thời gian để HS trả lời hơn Tham gia tích cực hơn vào các hoạt động thảo luậnCách thức dạy học :Chuẩn bị trước câu hỏi và có cách hỏi rõ ràng xúc tích, áp dụng tổng hợp các kĩ năng nhỏ đã nêu trên.24Kĩ năng : Đặt câu hỏi9. Tránh tự trả lời câu hỏi của mình đưa raMục tiêu : Tăng cường sự tham gia của HS Hạn chế sự tham gia của GVTác dụng đối với HS : HS tích cực tham gia vào các hoạt động học tập như suy nghĩ để giải bài tập, thảo luận, phát biểu để tìm kiếm tri thức,...- Thúc đẩy sự tương tác HS với GV, HS với HS25Cách thức dạy :Tạo ra sự tương tác giữa GV với HS làm cho giờ học không bị đơn điệu. Nếu có HS nào đó chưa rõ câu hỏi, GV cần chỉ định một HS khác nhắc lại câu hỏi.Câu hỏi phải dễ hiểu, phù hợp với trình độ HS, với nội dung kiến thức bài học. Đối với các câu hỏi yêu cầu HS trả lời về những kiến thức mới thì những kiến thức đó phải có mối liên hệ với với những kiến thức cũ mà HS đã được học hoặc thu được từ thực tế cuộc sống.26Kĩ năng : Đặt câu hỏi10. Tránh nhắc lại câu trả lời của HSMục tiêu : Phát triển mô hình có sự tương tác giữa HS với HS, tăng cường tính độc lập của HS Giảm thời gian nói của GV Tác dụng đối với HS : Phát triển khả năng tham gia vào hoạt động thảo luận và nhận xét các câu trả lời của nhau Thúc đẩy HS tự tìm rs câu trả lời hoàn chỉnh Cách thức dạy học :- Để đánh giá được câu trả lời của HS đúng hay chưa đúng, GV nên chỉ định các HS khác nhận xét về câu trả lời của bạn, sau đó GV kết luận.27