Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nghệ thuật thường sử dụng khi viết văn

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT THƯỜNG SỬ DỤNG KHI VIẾT VĂN
I. Mục tiêu
- HS nắm được một số biện pháp nghệ thuật thường sử dụng : so sánh ; nhân hóa ;điệp từ, điệp ngữ và biện pháp đảo ngữ.
- HS bước đầu biết vận dụng các biện pháp tu từ vào bài viết.
II. Đồ dùng dạy học
- Phiếu bài tập.
III. Các hoạt động dạy – học
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH
1. Giới thiệu nhiệm vụ bài học
2. Ôn tập
2.1 Biện pháp so sánh
- GV cho học sinh nhắc lại khái niệm đã học
- GV cho HS nêu tác dụng của biện pháp so sánh trong hai câu thơ sau : 
Bà như quả ngọt chín rồi
Càng thêm tuổi tác, càng tươi lòng vàng.
 (Võ Thanh An)
2.2 Biện pháp nhân hóa 
Cho HS nhắc lại khái niệm nhân hóa
- Cho HS xác định biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong hai câu thơ sau :
Ông trời nổi lửa đằng đông
Bà sân vấn chiếc khăn hồng đẹp thay.
 (Trần Đăng Khoa)
2.3 Biện pháp đảo ngữ
- Yêu cầu HS nêu : Em hiểu thế nào là điệp từ, điệp ngữ?
- Cho HS nêu tác dụng của biện pháp điệp từ trong hai câu thơ sau:
Ơi Việt Nam! Việt Nam ơi!
Việt Nam! Ta gọi tên Người thiết tha...
(Lê Anh Xuân)
2.4 Biện pháp đảo ngữ
- Cho HS tìm hiểu khái niệm đảo ngữ.
- Cho HS nêu tác dụng của việc đảo trật tự cú pháp của hai câu thơ sau :
Chắt trong vị ngọt mùi hương
Lặng thầm thay những con đường ong bay...
 (Nguyễn Đức Mậu)
2.5 Bài tập thực hành
- GV phát phiếu bài tập cho HS.
- GV theo dõi HS làm bài, giải đáp những thắc mắc của HS.
- GV cùng HS chữa bài, chỉnh sửa những lỗi cơ bản cho HS.
3. Củng cố - dặn dò
- Cho HS nhắc lại các biện pháp nghệ thuật vừa ôn tập.
- Dặn HS về hoàn thành tiếp những bài tập thầy giao.
Kn : So sánh là đối chiếu 2 sự vật, hiện tượng cùng có một dấu hiệu chung nào đó với nhau, nhằm làm cho việc diễn tả được sinh động, gợi cảm.
- So sánh (bà sống lâu, tuổi đã cao) như quả ngọt chín rồi (quả đến độ già giặn, có giá trị dinh dưỡng cao).So sánh như vậy để cho người người đọc sự suy nghĩ, liên tưởng: Bà có tấm lòng thơm thảo,đáng quý; có ích lợi cho cuộc đời, đáng nâng niu và trân trọng.
- Kn : Nhân hóa Là biến sự vật (cỏ cây, hoa lá, gió trăng, chim thú,...) thành con người bằng cách gán cho nó những đặc điểm mang tính cách người, làm cho nó trở nên sinh động, hấp dẫn.
- Nhà thơ đã sử dụng biện pháp nhân hoá bằng cách dụng từ xưng hô với các sự vật: “Ông trời”, “bà sân” cùng các hoạt động của con người: “nổi lửa”, “vấn chiếc khăn hồng”, giúp cho người đọc cảm nhận được một bức tranh cảnh vật buổi sáng đẹp đẽ, nhộn nhịp và sinh động.
- Kn : Điệp từ, điệp ngữ là sự nhắc đi nhắc lại một từ ngữ, nhằm nhấn mạnh một ý nào đó, làm cho nó nổi bật và hấp dẫn người đọc.
- Từ Việt Nam, tên gọi của đất nước, được nhắc lại 3 lần (điệp từ) nhằm nhấn mạnh tình cảm tha thiết gắn bó và yêu thương đất nước.
-Kn : Biện pháp đảo ngữ là sự thay đổi trật tự cấu tạo ngữ pháp thông thường của câu văn, nhằm nhấn mạnh và làm nổi bật ý cần diễn đạt.
- Dòng 2 đảo VN lên trước góp phần nhấn mạnh được ý nghĩa đẹp đẽ : Sự lao động thầm lặng, không mệt mỏi của bầy ong thật đáng cảm phục.
- HS nhận phiếu và lần lượt làm từng bài tập, nêu thắc mắc những vấn đề cần giải đáp.
- HS lần lượt nhắc lại.
- Ghi nhớ nhiệm vụ.
BÀI TẬP THỰC HÀNH
Bài 1:
Thêm từ ngữ vào chỗ trống để câu văn có sức gợi tả, gợi cảm hơn:
Phía đông,.....mặt trời .....nhô lên đỏ rực.
Bụi tre .....ven hồ....nghiêng mình.....theo gió.
Trên cành cây...., mấy chú chim non.....kêu.....
Khi hoàng hôn.....xuống, tiếng chuông chùa lại ngân....
Em bé.....cười.....
Bài 2:
Thay những từ gạch chân bằng những từ ngữ gợi tả hơn cho câu văn thêm sinh động:
Cây chanh trong vườn đang nở hoa rất trắng.
Các loài hoa trong vườn đang đua nhau nở.
Tiếng chim kêu sau nhà khiến Lan giật mình thức dậy.
Những đám mây đang khẽ trôi.
Những cơn gió khẽ thổi trên mặt hồ.
Gió thổi mạnh, lá cây rơi nhiều, từng đàn cò bay nhanh theo mây.
Dòng sông chảy nhanh, nước réo to, sóng vỗ hai bên bờ mạnh.
Mưa xuống rất mau, giọt ngã, giọt bay, bụi mước toả trắng xoá. Con gà ướt hết đang đi tìm chỗ trú.
Bài 3:
Dùng biện pháp so sánh để viết lại những câu văn sau cho sinh động, gợi tả hơn:
Mặt trời đỏ ửng đang nhô lên ở đằng đông.
Dòng sông quanh co chảy qua cánh đồng xanh mướt lúa khoai.
Đất nước mình đâu cũng dẹp.
Đám mây đen ùn ùn kéo tới, trời tối sầm lại.
Đám mây bay qua bầu trời.
Ánh nắng trải khắp cánh đồng.
Cây bàng toả bóng mát rượi.
Những cây phượng đã nở hoa đỏ chói.
Bác nông dân khoẻ mạnh, nước da rám nắng.
Bài 4:
Dùng biện pháp nhân hoá để viết lại các câu văn sau cho gợi cảm hơn:
Ánh trăng chiếu qua kẽ lá.
Vườn trường xanh um lá nhãn.
Ánh nắng chiếu xuống ngôi nhà.
Mặt trời đang mọc ở đằng đông.
Những bông hoa đang nở trong nắng sớm.
Mấy con chim đang hót ríu rít trên cành cây.
Những cơn gió thổi nhè nhẹ trên mặt hồ.
Mặt trời đang lặn ở đằng tây.
Mùa xuân, cây cối đâm chồi nảy lộc.
Cuối thu, cây bàng khẳng khiu , trụi lá.
Bài 5:
Dùng điệp ngữ viết lại những câu văn sau để nhấn mạnh và gợi cảm xúc cho người đọc:
Tôi yêu căn nhà đơn sơ, khu vườn đầy hoa trái và cả luỹ tre thân mật làng tôi.
Bức tranh buổi sớm quê hương tôi đẹp quá!
Tôi lớn lên bằng tình thương của mẹ, của bố, của bà con xóm giềng nơi tôi ở.
Làng quê tôi tràn ngập màu xanh của đồng lúa, bãi ngô, thảm cỏ.
Hoa hồng, hoa huệ, hoa nhài đều thơm, hương thơm lan toả khắp vườn.
Cánh đồng que tôi tràn ngập màu vàng của ánh nắng và những thảm lúa chín.
Bài 6:
Dùng đảo ngữ để diễn đạt lại những câu văn dưới đây cho sinh động, gợi cảm:
Một biển lúa vàng vây quanh em, hương lúa chín thoang thoảng đâu đây.
Xa xa, những ngọn núi nhấp nhô, mấy ngôi nhà thấp thoáng, vài cánh chim chiều bay lững thững về tổ.
Dòng sông quê tôi đáng yêu biết bao.
Những cánh cò trắng muốt tung tăng trên đồng lúa chín.
Những chuyến xe qua tấp nập trên đường.
Giữa trời khuya tĩnh mịch, một vầng trăng vằng vặc trên sông, một giọng hò mái đẩy thiết tha dịu dàng.
Một thế giới ban mai trắng trời trắng núi.
Nước sông Hương xanh biêng biếc, màu hoa phượng vĩ đỏ rực hai bên bờ.
Trên sườn núi, mấy ngôi nhà lá đứng chơ vơ.
Những dòng người đủ mọi sắc phục từ khắp các ngả tuôn về quảng trường Ba Đình.
Vịnh Hạ Long đã làm cho nhiều du khách phải ngạc nhiên vì vẻ đẹp tự nhiên và hùng tráng của nó.
Ngoài vườn, tiếng chim kêu rộn rã trong nắng sớm.
Mùi hương hoa sực nức lan toả trong đêm vắng.
Bài 7: 
Dựa vào từng ý, hãy viết thành những câu văn gợi tả, gợi cảm hơn:
Trời mưa rất to.
Nắng rải trên những con sóng to đang xô vào bãi cát.
Mặt sông yên lặng đầy ánh nắng.
Mùa xuân về, cây cối toàn màu xanh.
Trời xanh lắm.
Bài 8:
Dựa vào những ý sau, hãy viết thành một đoạn văn gợi tả và gợi cảm hơn:
Mùa đông đến. Những cơn gió lạnh tràn về. Nhìn lên trời, em không thấy chim én nữa. Mẹ giục em lấy áo ấm ra mặc.Em rất vui sướng khi mặc chiếc áo len mẹ mới đan cho em.
ĐÁP ÁN THAM KHẢO
Bài 1.*Đáp án : 
a) Ông, đang từ từ.
b) Ngà , đang , đu đưa.
c) Cao, đang ríu rít, trong nắng chiều.
d) Buông, vang.
e) Toét, khanh khách.
Bài 2. *Đáp án
a) Trắng muốt hoặc trắng xoá.
b) Khoe sắc.
c) Lảnh lót , choàng tỉnh dậy.
d) Bồng bềnh trôi.
e) Nhẹ nhàng, lướt.
f) Ào ào, lả tả, lả lướt.
g) Cuồn cuộn, ầm ầm, ào ạt.
h) Sầm sập, ướt lướt thướt, quáng quàng.
Bài 3.*Đáp án:
a) Ông mặt trời đỏ như quả cầu lửa đang từ từ nhô lên ở đằng đông.
b) Dòng sông mềm như một dải lụa vắt qua cánh đồng xanh mướt lúa khoai.
c) Đất nước mình đẹp như một bức tranh.
d) Đám mây đen ùn ùn kéo đến, trời tối sầm lại.
e) Đám mây mỏng như một dải lụa đang bay qua bầu trời.
f) Ánh nắng vàng như mật ong đang trải khắp cánh đồng.
g) Cây bàng như một chiếc ô khổng lồ toả bóng mát rượi.
h) Bác nông dân khoẻ như một đô vật, nước da như màu đồng hun.
Bài 4.*Đáp án:
a) Ánh trăng vạch kẽ lá nhìn xuống.
b) Vườn trường khoác một chiếc áo xanh um dệt bằng lá nhãn.
c) Ánh nắng dang rộng vòng tay ôm ấp ngôi nhà .
d) Mặt trời vừa thức dậy ở đằng đông.
e) Những bông hoa đang tươi cười trong nắng sớm.
f) Mấy chú chim đang trò chuyện ríu rít trên cành cây.
g) Những cơn gió rón rén bước trên mặt hồ. 
h) Mặt trời đang chuẩn bị chìm vào giấc ngủ dài .
i) Xuân về, những chồi non choàng tỉnh giấc,ngỡ ngàng nhìn khung trời mới lạ.
j) Đến cuối thu, bàng cởi bỏ chiếc áo choàng, hiên ngang vươn cao những cánh tay gầy guộc ,đón chào cái lạnh đầu đông.
Bài 5.*Đáp án: 
a) Tôi yêu căn nhà đơn sơ, yêu khu vườn đầy hoa trái và yêu cả luỹ tre thân mật của làng tôi.
b) Bức tranh buổi sớm quê hương tôi đẹp quá! Đẹp vô cùng!...
c) Tôi lớn lên bằng tình thương của mẹ, tình thương của bố và tình thương của bà con xóm giềng nơi tôi ở.
d) Làng quê tôi tràn ngập màu xanh của đồng lúa, màu xanh của bãi ngô, màu xanh của thảm cỏ.
e) Hoa hồng thơm nồng nàn, hoa huệ thơm thanh tao, hoa nhài thơm tinh khiết,hương thơm hoà quện vào nhau lan toả khắp vườn.
f) Cánh đồng quê tôi tràn ngập một màu vàng, màu vàng chói chang của ánh nắng ban trưa, màu vàng trù phú của những thảm lúa đang mùa chín rộ.
Bài 6. *Đáp án :
a) Vây quanh em một biển lúa vàng, thoang thoảng đâu đây hương lúa chín.
b) Xa xa, nhấp nhô những ngọn núi, thấp thoáng mấy ngôi nhà, lững thững vài cánh chim chiều bay về tổ.
c) Đáng yêu biết bao dòng sông quê tôi.
d) Trắng muốt những cánh cò tung tăng trên đồng lúa chín.
e) Tấp nập trên đường những chuyến xe qua.
f) Tĩnh mịch giữa trời khuya, vằng vặc trên sông một vầng trăng , thiết tha dịu dàng một giọng hò mái đẩy.
g) Trắng trời trắng núi một thế giới ban mai.
h) Xanh biêng biếc nước sông Hương, đỏ rực hai bên bờ màu hoa phượng vĩ.
i) Trê sườn núi, đứng trơ vơ mấy ngôi nhà lá.
j) Từ khắp các ngả đường tuôn về quảng trường Ba Đình những dòng người đủ mọi sắc phục.
k) Với vẻ đẹp tự nhiên và hùng tráng, Vịnh Hạ Long đã làm ngạc nhiên nhiều du khách .
l) Ngoài vườn, rộn rã tiếng chim kêu trong nắng sớm.
m) Sực nức mùi hương hoa lan toả trong đêm vắng.
Bài 7.*Đáp án :
a) Mưa trắng đất, trắng trời. (Hoặc: Mưa ào ào như thác đổ)
b) Nắng vàng trải dài trên những con sóng vạm vỡ đang nô đùa trên bãi cát.
c) Mặt sông phẳng lặng, chan hoà ánh nắng.
d) Mùa xuân về, cây cối tràn ngập một màu xanh mướt mát.
e) Trời xanh thăm thẳm.
Bài 8.*Đáp án:
Có phải mùa đông lạnh lẽo đã đến rồi không?...Đúng rồi, những cơn gió lạnh như dao cắt đã vội vã tràn về! Nhìn lên bầu trời xam xám như màu chì, em không thấy những cánh én đang chao liệng nữa. Mẹ em giục: “Con hãy lấy chiếc áo mẹ vừa đan xong ra mặc cho ấm đi!”. Xỏ tay vào chiếc áo mới, em thấy mình như được lớn thêm một tuổi và thấy ấm áp hẳn lên vì được sống trong tình thương của mẹ.